Acyklovir

Acyklovir został po raz pierwszy zsyntetyzowany w 1974 roku przez Gertrude Elion, za co otrzymała Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny. Substancja ta należy do grupy analogów nukleozydów purynowych i jest strukturalnie podobna do guanozyny - naturalnego składnika DNA. Chemicznie acyklovir to 9-(2-hydroksyetoksymetylo)guanina, która charakteryzuje się wysoką selektywnością działania przeciwwirusowego. W postaci farmaceutycznej występuje najczęściej jako acyklowir lub jego pochodne, takie jak walacyklowir czy famcyklowir, które wykazują lepszą biodostępność. Substancja ta jest stabilna w temperaturze pokojowej i dobrze rozpuszczalna w wodzie, co umożliwia jej stosowanie w różnych postaciach farmaceutycznych.

Mechanizm działania acykloviru polega na selektywnym hamowaniu replikacji wirusowego DNA. Po wniknięciu do komórki zakażonej wirusem, acyklovir jest fosforylowany przez wirusową kinazę tymidynową do postaci monofosforan, a następnie przez komórkowe kinazy do aktywnej postaci trifosforanowej. Acyklowir trifosforan konkuruje z naturalnym dezoksyguanozyną trifosforan o miejsce w łańcuchu DNA, powodując przedwczesne zakończenie syntezy kwasu nukleinowego. Kluczową zaletą tej substancji jest jej selektywność - wykazuje ona od 10 do 100 razy większe powinowactwo do wirusowej kinazy tymidynowej niż do enzymów komórkowych. Dzięki temu acyklovir skutecznie hamuje namnażanie wirusów, nie wpływając znacząco na fizjologiczne procesy komórkowe organizmu gospodarza.

Acyklovir znajduje szerokie zastosowanie w leczeniu zakażeń wirusowych, szczególnie tych wywołanych przez wirusy Herpes simplex typu 1 i 2 oraz Varicella-zoster. Substancja ta jest dostępna w różnych postaciach farmaceutycznych - tabletkach do stosowania doustnego, kremach i maściach do aplikacji miejscowej oraz w postaci do wstrzykiwań dożylnych w przypadkach ciężkich zakażeń. Produkty zawierające acyklovir są stosowane w leczeniu opryszczki wargowej i narządów płciowych, półpaśca, ospy wietrznej u dzieci oraz w profilaktyce zakażeń u pacjentów z obniżoną odpornością. W Polsce dostępne są leki zawierające różne dawki acykloviru, od 200 mg do 800 mg w tabletkach, co pozwala na dostosowanie terapii do rodzaju i nasilenia zakażenia.

Acyklovir pozostaje złotym standardem w terapii przeciwwirusowej dzięki swojej skuteczności, bezpieczeństwu stosowania oraz dobrze poznanej farmakokinetyce. Substancja ta charakteryzuje się korzystnym profilem bezpieczeństwa - działania niepożądane występują rzadko i są zazwyczaj łagodne. Rozwój oporności wirusów na acyklovir jest zjawiskiem rzadkim, głównie u pacjentów immunokompromitowanych. Współczesne badania koncentrują się na opracowaniu nowych pochodnych acykloviru o lepszej biodostępności oraz na kombinacjach z innymi substancjami aktywnymi w celu zwiększenia skuteczności terapii przeciwwirusowej.